Treaty of Waitangi past and present: Aotearoa the way it was (Māori)
Te Tiriti o Waitangi
Mai i Neherā ki tēnei Rā
Wāhanga 1: Aotearoa i Neherā
I ngā rau tau i mua i te taenga mai o ngā Pākehā, ka noho ngā tāngata Māori i ngā tōpito katoa o tēnei whenua. He tino uaua te oranga o te Māori, heoi anō, ko te whenua, ko te ngahere, ko ngā awa, ko ngā roto me te moana te ūkaipo mō te iwi.
Kainga
Ko te tino tikanga o te kupu kainga, he kā-inga nō ngā ahi o te iwi. He tino kaha rawa te iwi ki te tiaki i ōna whenua. He tino taonga nui ngā awa, ngā ngahere, me ngā hiwi. Koinei ngā pātaka kai o te iwi, he mea whakaingoa e ngā tipuna o mua. Ka noho ko ngā ingoa nei hei tāhuhu kōrero mā te iwi, mō ngā tipuna, mō ngā mahi rānei o mua. Ehara i te mea nō te tangata kotahi anake te whenua, engari nō te hapū, nō te iwi. Ko te tikanga, me mohio te tangata ki ngā tikanga e pā ana ki te whenua, me te mana o ētahi atu tāngata, hapū rānei, kia kaua ai e takatakahia.
Ko te mahi a ngā whānau i aua wā, he hanga kainga mō rātou. Tērā anō he whenua pai mō te whakatipu kai i te taha, tae atu ki ngā mahinga kai o te ngahere. Ahakoa rā, ehara i te mea i noho te whānau me ngā tamariki katoa i te kainga kotahi, mō te tau katoa. Kao. N te taenga ki nga marama e tika ana, ka nuku atu ki tatahi, ki te ngahere ranei ki te hopu manu, ki te kohi kaimoana ranei. He wharepuni i te nuinga o nga kainga, hei huihuinga ma te iwi, hei whare noho mo nga manuhiri ranei.
Kia tikina ake tetahi korero i te pukapuka na Makereti, o Te Arawa. I tuhia e ia, 120 tau ki muri, kia mohio ai tatou, i pehea rawa te ahua o te noho o te iwi Maori i mua i te taenga mai o Tauiwi ki Aotearoa. Nana enei korero e whai ake nei mo te ahua o te noho i tetahi kainga.
E ai ki nga korero a Makereti, 'Kaore te rawaho i ahei te nohonoho mai i tetahi kainga, engari ka whakamanuhiritia mo tetahi wa. Kei tena whanau, kei tena whanau, tona wahi, he mea ata taiapa. Kei roto i enei taiapa o ratou whare, e rua, e toru, neke atu ranei. Moe ai te whanau i tona whare - he kauta to ratou, ara, he wharau hei kihini mo nga wa o te ua. He whare motuhake, he rua ano hoki to ratou mo te tapae kai.
Ko nga Kaupapa Taketake, ko nga Tikanga, me te Mahi Tika
He kaupapa taketake, he tikanga a te iwi Maori i mua, penei tonu i a tatou i te ra nei, he ture mo nga mea katoa. I mohio te katoa ki nga kaupapa me nga tikanga, otira ki nga whiu mo te hara. Ko te tohunga te kaitiaki i nga kaupapa tuturu me nga karakia, tae atu ki nga tikanga. He roa te akoranga o te tohunga, he tangata tino mohio.
Ko nga tamariki nga tino taonga nui o te whanau. I awhinatia ratou e nga kaumatua me nga kuia. Ko te pahekoheko, ara, ko te pai o te mahi tahi, tetahi mea nui. E ai ki a Makereti, ka riro tonu ma nga tamariki e mahi etahi mahi, penei i te tiki wai. Waihoki te haere ki te rapu kai, ki te hopu manu, te mohio ki nga rakau me nga kararehe katoa, i ako nga tamariki katoa ki enei mea.
Noho ai nga tamariki ki te whakarongo ki o ratou pakeke e korero purakau ana i nga po. Na reira ratou i mohio ai ki nga korero tuku iho o o ratou hapu. Kaore kau he pukapuka, he tuhituhi ranei. Heoi ano, ko nga waiata, ko nga pakiwaitara, hei whakaatu mai i nga hitori.
Te Hokohoko
Ko te iwi Maori he iwi kaha ki te hokohoko taonga, ki te mahi oranga hoki. Ko nga tauhokohoko enei i waenganui i nga hapu. Hokona ai nga momo kai, penei i nga momo manu, mo te kaimoana. Ko te korowai i etahi wa, hei utu mo nga rakau o te riri. I etahi wa ano, he waka. Kawea ai nga rawa ma runga waka. Ko te pounamu, te kohatu tino ataahua no Te Waka a Maui, tetahi taonga i hokona nuitia e te Maori, hei mahi patu, hei mahi taonga whakapaipai. Ka haria mai te taonga nei i nga maunga teitei, a, ka kawea ma runga waka ki nga kainga tawhiti rawa.
Aotearoa i Nehera: Nga Mahi
This page was last updated: