Wai Number: 2700

Mana Wāhine Kaupapa Inquiry

StatusPlanning and research

Tirohanga whānui

Ka rongo te Wai 2700 – Te Ruku Tātari ā-Kaupapa Mana Wāhine – i ngā kerēme katoa e toe ana ka whakapae i te whakahāweatanga ki ngā wāhine Māori hei hua o ngā takahi a te Karauna i te tiriti. Ka whātoro atu ēnei kerēme puta noa i ngā wāhi maha o ngā kaupapahere, ngā tikanga, ngā mahi, me ngā hapanga a te Karauna o mua, onāianei hoki, ā, o ngā ture, te whakarato i ngā ratonga, me te āwhina Kāwanatanga hāngai.

I roto i tētahi manatu o te 20 o Tīhema 2018 (Wai 2700, #2.5.8 (hononga o waho)), i tīmata ōkawatia e te hea o te Taraipiunara Te Ruku Tātari ā-Kaupapa Mana Wāhine me te kopou i a Kaiwhakawā Sarah Reeves hei mana whakahaere. I te 7 o Ākuhata 2019, ka kopou te hea i a Dr Robyn Anderson rātou ko Dr Ruakere Hond, ko Kim Ngarimu hei mema o te rōpū ki te ruku tātari. I muri iho, i kopoua a Ahorangi Linda Tuhiwai Smith hei mema o te rōpū i te 23 o Noema 2020.

 

Korahi o te ruku tātari

I whakaū te Mana Whakahaere i te korahi mō te ruku tātari i roto i te manatu i te 22 o Hūrae 2020 (Wai 2700, #2.5.24(a) (hononga o waho)), ā, ko te pātai kei te iho te whākorekore i whakapaetia o te mana taketake me te iho o ngā wāhine Māori me te whakaparahako pūnaha, te pakukore, me ngā tautika-kore i wheakotia hei hua. E whā ngā pou hei tāpare i te ruku tātari: rangatiratanga, whenua, whakapapa/whānau me te whai rawa.

 

Ngā nohoanga tūāpapa

I whakahaere te Taraipiunara i ngā nohoanga tuatahi hei whakarato i te tūāpapa mō te ruku tātari whānui. I arotahi ēnei nohoanga ki te tikanga o te mana wāhine me te māramatanga i mua i te wā koroniara o ngā wāhine i roto i te ao Māori. Ka whakaputa ngā rōia a ngā kaikerēme i te ārahi mō ngā kaiwhakaatu i roto i ēnei nohoanga, i tautokohia e te Taraipiunara (Wai 2700, #3.1.312(b) (hononga o waho)). Ko 'Te Arataki' te ingoa. Ka whakatakoto i ngā pātai hei tīwhiri mō ngā kaiwhakaatu i raro i ngā kaupapa e whā e whai ake nei:

  • Atua whāea me ngā tīpuna whāea me te tauira mō te mana wāhine.
  • Te ira wāhine me te ira tangata – te hononga me te hangarite o te wāhine me te tāne.
  • Te mana o te wāhine i Te Ao Māori, te pāpori Māori, me ngā rangatira wāhine.
  • Te rangatiratanga wāhine i runga i te whenua, whakapapa/whānau, whai rawa me te mātauranga.

Kia whakatūturu i te horanga whānui ā-rohe, i tū ngā nohoanga tūāpapa ki Kerikeri (Pēpuere 2021), Ngāruawāhia (Pēpuere 2021), Whangārei (Hūrae 2021), Whakatāne (Hūrae 2022), Te Awakairangi (Ākuhata 2022), me Ōtautahi (Hepetema 2022).

I te Tīhema o 2023, ka whakapuaki te Taraipiunara i te tuku tōmua o Te Kete Pūputu: Te Tuhinga Ārahi Tuihono ki ngā Taunakitanga o te Tūāpapa Mana Wāhine.

E wātea ana tēnei ārahi hei 'tuhinga hukihuki', kia āhei te whakahou i ngā hapa ā-tuhi, ā-tohutoro a ngā hunga. Ka mutu ana taua tukanga, ka whakarewahia ōkawatia e te Taraipiunara tēnei paetukutuku mā te takunetanga tuihono mō ngā kaikerēme i te tīmatanga o te tau 2024. Ehara tēnei ārahi tuihono i te pūrongo a te Taraipiunara, nā reira, kāhore i te whakaatu i ngā whakaaro o te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi, kāhore hoki he otinga, he tūtohu rānei e pā ana ki ngā taunakitanga i whakaemihia. Engari, ka kohikohi, ka whakaemi hoki tēnei ārahi i te mātauranga i tuarihia e ngā kaiwhakaatu ki te Taraipiunara, e whakamana ana i ngā kaiwhakamahi kia tūhura i te taunakitanga me te kōrero – tae atu ki ngā kaupapa matua, ngā kī horipū matua, ngā whakataukī, me ngā whakaahua – mā rātou anō.

 

Hōtaka rangahau ruku tātari

Ka whakaputa te Taraipiunara i te pūrongo tirotiro tūhura i te Hūrae o 2020 (Wai 2700, #6.2.1 (hononga o waho)). E whakaritea ana ngā pūrongo tirotiro tūhura e ngā kairangahau o te Wāhanga o te Rōpu Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te āwhina i te Taraipiunara me ngā hunga ki te whai whakaaro me te urupare ki ngā hiahia taunakitanga o te ruku tātari.

I te Āperira o 2021, i muri i ngā tāpaetanga a ngā hunga, ka whakaū te Mana Whakahaere e kirimanatia ai ngā kaupapa rangahau e ono e whai ake nei e te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi (Wai 2700, #2.5.49 (hononga o waho)). I te Hune o 2023 ka whakaū te Mana Whakahaere i te kirimanahia o tētahi atu kaupapa e kīia nei ko 'Takapou Whāriki'. He kaupapa rangahau ataata-rongo a Takapou Whāriki e kohikohi ana i ngā kōrero ā-waha a ngā wāhine Māori, taea noatia ērā e whai wāhi ana ki te Ruku Tātari Mana Wāhine.

E ahu whakamua ana te hōtaka rangahau i kirimanahia e te Taraipiunara, ā, (i te Hepetema o 2023) kua whakaritea kia oti ngā pūrongo hei te Hūrae o 2024.

 

I te 20 o Māehe 2023, ka kirimanahia e te Taraipiunara Ahorangi Tuarua Rachel Wolfgramm ki te whakarite i tētahi pūrongo tirohanga whānui mō te wā 1840 ki te 1950, e arotahi ana ki te aronga ki ngā mahi, te tūnga, me te mātauranga o ngā wāhine Māori. Ka whakaritea kia oti tēnei hei te 31 o Hūrae 2024.

 

I te 1 o Māehe 2023, ka kirimanahia e te Taraipiunara a Ahorangi Tuarua Lara Greaves rāua ko Sarsha-Leigh Douglas kia whakarite i te pūrongo tirohanga whānui mō te mana tika me ngā manarite-kore i te oranga mō ngā wāhine Māori mai i ngā 1950 ki te 2000. Ka whakaritea kia oti tēnei hei te 12 o Āperira 2024.

 

I te 7 o Noema 2022, ka kirimanahia e Dr Annie Te One kia whakarite i te pūrongo mō te āhei o ngā wāhine Māori ki ngā tūnga whakakanohi, hautūtanga, mana urungi, whakatau hoki i roto i te rāngai tūmatanui mai i te tau 1990 ki te tau 2020. I oti tēnei i te Oketopa o 2023.

 

I te 21 o Noema 2022, ka kirimanahia e Helena Rattray-Te Mana kia whakarite i te pūrongo mō ngā take manatika onāianei mō ngā wāhine Māori, e arotahi ana ki te tautika me ngā manarite-kore i roto i te oranga mai i te tau 1990 ki te 2020. Ka whakaritea kia oti tēnei hei te 18 o Tīhema 2023.

 

I te 3 o Hūrae 2023 ka kirimanatia e te Taraipiunara a Ahorangi Huia Jahnke kia tuhi i te pūrongo mō te mātauranga onāianei me ngā take whai mahi mā ngā wāhine Māori. Ka whakaritea kia oti tēnei hei te 1 o Hūrae 2024.

 

I te 20 o Māehe 2023, ka kirimanatia e te Taraipiunara a Tania Wolfgramm kia whakarite i te pūrongo mō ngā take ohaoha onāianei mō ngā wāhine Māori i waenga i te 1990 ki te tau 2020. Ka whakaritea kia oti tēnei hei te 1 o Māehe 2024.

 

I te 19 o Hānuere 2023, ka kirimanahia e te Taraipiunara Tīaho Limited (Dr Helen Potter, rātou ko Shirley Simmonds, ko Dr Jessica Hutchings) kia mahi i te kaupapa rangahau Takapou Whāriki. Ka tautokohia hoki Tiāho Limited e Ahorangi Tuarua Jo Smith, Dr Kim McBreen, me Ani Mikaere. Ka whakaritea kia oti tēnei pūrongo hei te 29 o Pēpuere 2024.

 

Tērā ētahi kaupapa rangahau mō te ruku tātari Mana Wāhine e rangahaua motuhaketia ana i te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi. Kei te huawaeretia ēnei kaupapa rangahau tāpiri mā te Mana Wāhine Joint Research Committee.

I whakatakotohia ngā kupu tohutoro mō te komiti Rangahau Ngātahi i te Ākuhata 2020, ā, ka whakarārangi i ngā whāinga e whai ake nei:

  • Kia whakatūturu e whakatakotohia ana te rangahau matawhānui, tino kounga ki te pūranga tuhinga mō te ruku tātari ki te tautoko i ngā kerēme.
  • Ki te taunaki i te rangahau ina hiahiatia ana ki te tautoko i ngā kerēme.
  • Kia whakatūturu e pai rawa ai te whakamahi i te pūtea o te Karauna hei koke whakamua i ngā pānga o ngā kaikerēme i roto i te ruku tātari.
  • Kia tirotiro i te whakaputanga o te rangahau kaikerēme mō te ruku tātari.

I te Oketopa 2022, i whakatakotohia e te Komiti Rangahau Ngātahi i ngā tuhinga kaupapa mō te Rangatiratanga, te Whenua me Te Ao Tūroa, te Whakapapa me te Whānau, me te Whai Rawa.

I te Hānuere o 2023 ka kirimanahia e te Komiti Rangahau Ngātahi i a Dr Naomi Simmons ki te whakarite i te pūrongo Tūroa/Whenua, i a Dr Kirsten Aroha Gabel ki te whakarite i te pūrongo Whakapapa/Whānau. Ka whakaritea kia oti ēnei pūrongo e rua hei te 24 o Tīhema 2024.

 

Ngā tono tuhinga:

Mō ngā tono tuhinga katoa mō tēnei ruku tātari, īmēra ki:  WT_Requests@justice.govt.nz

Ngā tono ruku tātari:

Mō ngā tono katoa e hāngai ana ki te ruku tātari, īmēra: WT.Registrar@justice.govt.nz

 

NGĀ TAKE MATUA E AROTAHITIA ANA
Disparities in wellbeing
Employment and education
Justice
Access to leadership and representation

Te Kete Pūputu

Navigate the Online Guide to the Mana Wāhine Tūāpapa Evidence

Pānuitia ētahi atu kōrero mō Te Kete Pūputu

NGĀ TAKUNETANGA E HEKE MAI NEI

30
Here
2024
Mana Wāhine
WAI: 2700
Kaupapa
Judicial Conference
Kaiwhakawā
Reeves
Wāhi
Online

Rārangi Wā

Haki 2018
Inquiry commenced
2021 - 2022
Tūāpapa phase
Read more
Mahu 2024
Research completed
Haki 2024
Hearings to commence

Ngā mema o te rōpū

Kaiwhakawā Sarah Reeves
Hea Tuarua
Hei pānui atu anō
Dr Robyn Anderson
Mema
Hei pānui atu anō
Kim Ngarimu
Mema
Hei pānui atu anō
Ahorangi Linda Tuhiwai Smith CNZM
Mema
Hei pānui atu anō
Dr Ruakere Hond
Mema
Hei pānui atu anō

Ngā Hopukanga ōnaianei

Ngā hopu reo katoa

Ngā pūrongo me ngā pānuitanga

08 May 2018
Rahinga: 379KB
3.1.049(a)
Pre hearing Represented - Party Submission/Memo

Appendix A: List of material filed with the Tribunal

08 May 2018
Rahinga: 335KB
3.1.055(a)
Pre hearing Represented - Party Submission/Memo

Appendix A: Mana Wāhine current research list

08 May 2018
Rahinga: 586KB
1 ... 152 153 154 ... 159