Te Rangahau mō ngā ruku tātari a te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi

Ka mutu ana te rēhitatia o te kerēme me te whakarōpūtia ki ētahi atu kerēme mō tētahi ruku tātari, ka tae ki te wāhanga e kohikohi taunakitanga ai te hunga e whai wāhi ana ki te ruku tātari hei āwhina i te Taraipiunara kia mārama ki ngā take kerēme me te whakatau mēnā e whai kiko ana ngā kerēme. Ko te tūāpapa o ngā ruku tātari Taraipiunara he āta mātaitanga o te taunakitanga. Ka kapi pea i taua taunakitanga te whānuitanga o ngā take kerēme, otirā i roto i ngā ruku tātari o mua, e tīmata ana ki te waitohutanga o te Tiriti tae noa ki ēnei rā.

Ko te āhua me te nui o te rangahau e hiahiatia ana i mua i te putanga o te kerēme ki te nohoanga e hāngai ana ki te kerēme me ngā take e whakarewahia ana. Tērā pea me mahi he rangahau hou kia whakatūturu e whai mōhio ana te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi ki ngā take e kapi ana i tētahi kerēme.

Mā wai e rangahau?

Taraipiunara. Ka mahia pea te rangahau mā te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi e ngā kaikerēme, te Karauna, ngā hunga kē, me te Taraipiunara.

Mahia ai te rangahau hangarau (he rangahau mā ngā tumu kōrero me ētahi atu mātanga kaupapa) e ngā kaimahi a te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi me ngā kaikirimana i kirimanatia e te Taraipiunara, me ngā kairangahau e kirimanatia ana e te Karauna. Ka kirimanatia e te Crown Forestry Rental Trust te rangahau mā ngā kaikerēme mō ngā ruku tātari ā-rohe a Te Taraipiunara. 

Pānuitia ētahi atu kōrero mō te Crown Forestry Rental Trust

E whakatenatenahia ana hoki ngā kaikerēme ki te whakaputa i ā rātou ake 'taunakitanga kaikerēme', ngā wheako, ngā kōrero tuku iho rānei o tō rātou hapori, o ō rātou tūpuna rānei.

Pānuitia ētahi atu kōrero e pā ana ki te whakarite taunakitanga kaikerēme

Te rangahau paihere taunaki

I te nuinga o te wā, i te tīmatanga o tētahi ruku tātari, ka kirimanahia e te Taraipiunara tētahi arotake paihere taunaki. Ka mātai te paihere taunaki i ngā take kerēme katoa me ngā taunakitanga onāianei e hāngai ana ki ngā kerēme kia whakarite he aha ētahi atu rangahau e hiahiatia ana hei whakarato ki te Taraipiunara ngā mōhiohio e hiahiatia ana kia whakarite mēnā e whai kiko ana ngā kerēme. Kātahi ka whakawehe te Taraipiunara, te Crown Forestry Rental Trust, ā, i ētahi wā, te Karauna i te kirimanahia o ngā mātanga hei mahi i aua rangahau.

Ko te āhua o te rangahau paihere taunaki o ngā taunakitanga mātanga, hangarau rānei, he mahi i roto i ngā pūranga Karauna, mauhanga rānei, whare pukapuka; me ngā pepa tūmataiti me ētahi atu mātāpuna o ngā mauhanga o mua.  He whānui te rangahau mai i tētahi taunakitanga, he whārangi torutoru noa te roa, e pā ana ki tētahi kaupapa tauwhāiti, ki ngā pūrongo hītori e kapi ai ngā take i whakaarahia i roto i ngā kerēme huhua puta noa i te rohe katoa me ngā tuhinga ki ngā whārangi rau maha, ā, he kotahi tau, neke atu rānei, te roa kia whakaritea.

I te nuinga o te wā ka tūhono tōtika atu ngā kaimahi a te Taraipiunara me ngā kairangahau hangarau ki ngā kaikerēme me ētahi atu hunga i te wā e rangahau ana. He tūhonotanga kanohi ki te kanohi mā ngā hui rangahau kia puta he māramatanga ki ngā take kerēme me te kohikohi tohutohu me ngā mōhiohio e pā ana ki ngā rauemi ka whakamahia pea e rātou mō ā rātou mahi. Ka whakamōhio atu ngā kaimahi a te Taraipiunara ki ngā hunga o te ruku tātari mā ngā pānui, ā, i te nuinga o te wā ka tukuna ngā pūrongo hukihuki ki ngā hunga katoa mā rātou e whakahoki ō rātou whakaaro i mua i te whakaotinga o aua pūrongo.

I tua atu i ngā pūrongo, kei roto i te rangahau te whakamahere, ngā kohikohinga o ngā tuhinga i kuputohua e hāngai ana ki ngā take kerēme. 

E whakaemia ana ngā pūrongo whakamutunga o ngā taunakitanga hangarau i kohikohia ki tētahi kohinga pūrongo me ētahi atu taunakitanga e kīia nei he 'paihere taunaki' i mua i te tīmatanga o ngā nohoanga. E whakaurua ana tēnei taunakitanga ki te pūranga tuhinga o te ruku tātari, ā, ka tuarihia ki te Karauna me ngā kaikerēme katoa e whai wāhi atu ki te ruku tātari.

Pānuitia ētahi kōrero anō mō:

• Ngā pūrongo rangahau a te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi
• Me pēhea ngā kaikerēme e whakarite ai i te taunakitanga
• Me pēhea te tuku i te kerēme

Me pēhea ngā kaikerēme e whakarite ai i te taunakitanga

I roto i ngā ruku tātari ā-rohe o mua, e kawatau ana te Taraipiunara kia whakarato ngā kaikerēme i ngā taunakitanga e whai ake nei:

• he pūrongo mō te hītori tuku iho
• ētahi kōrero tuku iho kei a rātou mō ngā mahi a te Karauna
• ētahi kōrero tuku iho kei a rātou mō te pāpātanga o ngā mahi a te Karauna, me ngā pānga whakahāweatanga ki ngā kaikerēme
• he pūrongo o mua ā-pepa mō ngā mahi a te Karauna, me te pāpātanga o aua mahi.

He huhua ngā āhua rerekē o ngā puka taunakitanga tae atu ki ngā pūrongo ā-puka, ngā kōrero taunaki ā-pepa, ngā tūtohi whakapapa, ngā kōrero ā-waha o ngā wheako ake o ngā kaiwhakaatu, ngā mahere, ngā kohinga tuhinga, ngā whakaahua, ngā whakaaturanga panahiko, ngā takahi whenua, whaikōrero, waiata, haka me ngā kōrero pūrākau. Ko te mea nui ko te whāinga he āwhina i te Taraipiunara kia mārama ki te hapori kaikerēme me ā rātou take kerēme. 

Me mahi tahi ngā kaikerēme me ā rātou rōia, ngā āpiha CFRT, me ngā kaimahi a te Taraipiunara kia whakarite he aha te tūmomo taunakitanga e hiahiatia ana kia whakaritea e rātou hei āwhina i te Taraipiunara kia tuku otinga mō ā rātou kerēme. Ki te hiahiatia he mātanga nō waho atu o te hapori kaikerēme, hei tauira kia whakamahi me te hopu i te hītori ā-waha, te kohikohi me te whakaatu rānei i ngā taunakitanga ā-pepa nō ngā pūranga, nō ētahi atu mātāpuna ā-pepa rānei, ka āhei te katoa o ēnei tāngata te tuku tohutohu.