Ko ngā mea e hiahiatia ana e mātou kia rēhita i tō kerēme

Ka tukua ana te kerēme ki te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi, ka tirotirohia kia kite mēnā kua tutuki ngā herenga i raro i te Treaty of Waitangi Act 1975.

Ngā paearu waiwai hei tutuki i a koe kia āhei ai mātou te rēhita i tō kerēme

1. Me uri Māori te/ngā kaikerēme, ā, me tautuhi he māngai mā wai (arā, tana rōpū, hapū, iwi rānei)
2. me te kerēme nā tētahi whakahau ā-ture, Ture, waeture, ōta, paki, pānui, tētahi atu taputapu ā-ture rānei, tērā rānei tētahi kaupapahere, tikanga rānei, tētahi mahi, hapanga rānei a te Karauna,
3. i pāngia whakahāweatia  te/ngā kaikerēme
4. ko te ture, tērā rānei te mahi, te hapanga, te ritenga, te tikanga, te kaupapahere rānei e taupatupatu ana ki ngā mātāpono o te Tiriti.

Ki te whakatutuki tō kerēme i ēnei herenga, ka rēhitatia pea me te whakaritea tētahi nama 'Wai'. Ko te nama 'Wai' he whakarāpopototanga mō te kerēme ki te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi.

Ki te kore e tutuki ēnei herenga, ka whakapā atu mātou ki a koe ki te tohutohu i a koe he aha i pēnā ai me te tono i ētahi mōhiohio anō. 

Hei maumaharatanga māu

• Ko te 'Karauna' te Kāwanatanga matua. Ka taea e te Taraipiunara te ruku tātari ki ngā mahi anake a te Karauna/Kāwanatanga Matua. Ehara te Karauna i te kāwanatanga ā-rohe (ngā kaunihera ā-rohe, ā-takiwā rānei), ā, ehara hoki i ngā Kōti.
• Ina whiwhi ana te Taraipiunara i tētahi kerēme hou i muri iho i te 1 o Hepetema 2008 me pā anake ki ngā mahi a te Karauna, ngā hapanga rānei i puta i te 21 o Hepetema 1992, i muri iho rānei. Ko tētahi kerēme hou e pā ana ki ngā mahi i mua i te 21 o Hepetema 1992 e kīia ana he kerēme Tiriti o mua, ā, e tika ana i whakatakotohia i te 1 o Hepetema 2008, i mua atu rānei.
• Kāore e taea e te Taraipiunara te ruku tātari ki ngā kerēme e hāngai ana ki ngā take kua whakatauhia e te Karauna. He take ēnei i whiriwhiri te Karauna i ngā whakataunga take me ētahi kaikerēme tauwhāiti, ā, kua whakakorehia te mana whakahaere a te Taraipiunara ki te ruku tātari ki aua whakataunga take e te ture.
• Kāore e taea e te Taraipiunara te ruku tātari ki tētahi mea i roto i tētahi Pire kua whakauruhia ki te Pāremata.

Me pēhea e whakatakotohia ai te kerēme e koe

Ka āhei koe te whakamahi i tā mātou tātauira o te puka kerēme hei āwhina i a koe ki te tuhi i tō kerēme. Ahakoa kāore he puka whānui hei whakatakoto i te kerēme ki te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi, he taputapu hei āwhina te puka i raro iho e whakarārangi ana i ā mātou herenga katoa kia rēhitatia:

Puka Kerēme Tauira [PDF, 38 KB]

Ka taea e koe te tuku i tō kerēme ki a mātou mā te:

• īmēra: WT.Registrar@justice.govt.nz
• mērā, ā-tinana rānei

He pūtea mō tō kerēme

Ka rēhitatia ana te kerēme, ka āhei ngā kaikerēme te tono mō te pūtea āwhina ā-ture hei āwhina i a rātou kia utu i ngā utu whakahaere ā-ture kia koke whakamua i tā rātou kerēme. Mā ō rātou māngai ā-ture e tuku tono me te tāpae ki te tīma Tiriti Ratonga Āwhina ā-Ture hei whakaaroaro.

Tono mō te pūtea āwhina ā-ture kiri tangata, kimihia rānei tētahi rōia pūtea āwhina ā-ture

Panonihia tō kerēme

Ka tāpiri atu te panonitanga ki ngā take i whakarewahia e te kerēme, ka whakakapi, ka whakarerekē rānei i aua take. Me tuku te panonitanga, te tāpirihanga rānei ki te Rēhita; kāore i whakaritea ngā puka hei whakamahinga, ā, kāore he utu whakahaere mō te whakatakoto.

Hei maumaharatanga māu

Mēnā nui ake i te kaikerēme kotahi i whakaingoatia, ko te tikanga whānui a te Taraipiunara ka herea te waitohu a ngā kaikerēme i whakaingoatia ki ngā tuhinga e panoni ana i te kerēme, e tapiri atu ana, e unu ana rānei i te kerēme.

Heoi anō, mā te rōia e whakakanohi ana i ngā kaikerēme e whakatakoto pea i ngā tuhinga ki te Taraipiunara mō ana kiritaki. Ki te whakakanohi te rōia i ngā kaikerēme, ki te Taraipiunara e mahi ana taua rōia i raro i te mana whakahaere o aua kaikerēme.