Wai Number: 1750

North-Eastern Bay of Plenty

StatusHearing

Ngā kerēme me te takiwā matawhenua

Kei roto i te ruku tātari ā-rohe o Waiariki ki te Raki i ngā kerēme 30 tae atu ki ērā nā ngā rōpū kerēme o Whakatōhea me Ngāi Tai. Tirohia tētahi rārangi o ngā kerēme (Wai 1750, #2.5.90(a)).

 

Ka tautuhia whānuitia te rohenga ā-takiwā o te ruku tātari e ngā rohenga o ngā ruku tātari ā-rohe tata o Te Urewera (Wai 894), Ngāti Awa (Wai 46), me Tūranganui-a-Kiwa (Wai 814), ā, mai te pito tino whakateraki mā te rārangi tōtika ki te takutai ki tua paku ake i te raki o Tōrere. Kei te rohenga o te uru te katoa o te Whanga o Ōhiwa (me ngā whenua e karapoti ana, tae atu ki Hiwarau) tae atu ki te Wai iti o Maraetōtara. I ētahi wā, ka rangona hoki ngā kerēme e hāngai ana ki ngā nawe e puta mai ana i ngā takiwā e tata ana ki te takiwā ruku tātari. Tirohia te mahere e tohu ana i ngā rohenga pea o te ruku tātari ā-rohe i raro iho. Te mahere e tohu ana i ngā rohenga pea o te ruku tātari ā-rohe i raro iho.

 

 

Tirohia te mapi

Ngā take matua

Ka puta mai ngā kaupapa whānui e whai ake nei puta noa i ngā kerēme i runga i te hāngaitanga ki tēnei takiwā ruku tātari (i tāpaetia noatia):

  • te whakapāpā tōrangapū i waenga i ngā hapū me ngā iwi o te Waiariki ki te Kārapu me te Karauna;
  • ngā pānga o te raupatu (te tangohanga whenua);
  • te ture whenua māori i te rautau tekau mā iwa me ana pānga;
  • te ture whenua māori i te rautau rua tekau me ana pānga;
  • ngā rironga mahinga tūmatanui me ana pānga;
  • ngā take kaunihera ā-rohe;
  • ngā take taiao; me
  • ngā take hauora me te ohapori.

 

Te ahu whakamua o te ruku tātari

I tīmata te Taraipiunara i te ruku tātari ā-rohe o te Waiariki ki te Rāwhiti-mā-raki i te 4 o Hune 2019. Pānuitia te manatu o Hune 2019 (Wai 1750 #2.5.1) (hononga o waho)

I te Hune o 2020, ka whakatūturu te Taraipiunara ka arotahi te hōtaka rangahau uiui ki ngā take kerēme rautau tekau mā iwa tae atu ki ngā horanuku ā-iwi, te whakapāpā tōrangapū, te raupatu, te whakawātea whenua, ngā take taiao me ngā take e pā ana ki ngā kaunihera ā-rohe. Kua tīmata tētahi pūrongo mō te whanaketanga ohaoha, te āhei ki ngā ratonga pāpori, me ngā pānga ahurea ki te takiwā mai i te rautau tekau mā iwa tae noa ki nāianei. Kua tata oti te rangahau hangarau ināianei, me te rangahau tāpiri e ahu whakamua tonu ana. Kua whakaritea ngā pūrongo rangahau katoa e toe ana kia whakatakotohia ki te Taraipiunara hei te mutunga o te tau 2024.

 

Pūrongo Whakaarotau, 2021

I te Hūrae o 2021, ka whakamana a Kaiwhakawā Doogan i te whakaarotau kia rongo i ngā kerēme e pā ana ki te tukanga whakataunga Tiriti mō Whakatōhea. I whiwhi te Taraipiunara i ngā kerēme e waru mō tēnei ruku tātari whakaarotau me te whakamana i te tūnga 'hunga e whai take ana' ki ngā hunga e 35. I te Tīhema 2021, ka whakaputaina e te Taraipiunara te Pūrongo Whakaarotau mō te Tukanga Whakataunga Take o Whakatōhea i te hōputu i mua i te whakaputanga. Ka urupare te pūrongo ki ngā take rua. E hāngai ana ngā huinga take tuatahi ki ngā hīraunga o te ture whakataunga take ki te mana ā-ture o te Taraipiunara ki te uiui ki ngā kerēme o mua me te marohi o te Karauna ki te here i ngā mana tūtohutanga mō ngā kerēme o mua, ngā take kerēme rānei. E hāngai ana te huinga tuarua o ngā take ki te pūrere i roto i te whakaaetanga whakataunga take e āhei ai te hapū kia unu i ngā whakawhiti kōrero whakataunga take, me te mahi a te hapū i roto i te tukanga whakamana mō te whakaaetanga whakataunga take.

Ki tā te Taraipiunara, hui katoa he kōwhiringa onge te tāpaetanga a te Karauna o tētahi tukanga whakarara kia puritia tonutia e te Whakatōhea te āhei ki te ruku tātari Taraipiunara i te wā e haere ana ngā whakawhiti kōrero Whakataunga Tiriti. Heoi anō, ehara te herenga a te Karauna i runga i tana tāpaetanga o te tukanga whakarara – e kore e taea e te Taraipiunara te tuku tūtohu mō ngā take kerēme o mua – i kitea hei tōkeke, tika rānei. Heoi anō, kāhore i whakaarohia e te Taraipiunara he takahi i te Tiriti nā te mea mā te Whakatōhea te whakataunga whakamutunga kia whakaae ki te tukanga whakarara, kāhore rānei. Ka whakatau te Taraipiunara, e pā ana ki te hapū e taea ai te whakamutu tana mana kōwhiri i te Whakatōhea Pre-settlement Claims Trust, i takahi ētahi āhuatanga o te pūrere – tae atu ki te tuapae whakamutu me te tukanga whakamutu – i ngā mātāpono Tiriti o te rangapū me te whakahaumaru hohe. Ka whakatau te Taraipiunara kāhore i eke te mahi a te Karauna i ētahi wāhi, engari mā ngā panoni iti ki tana tukanga whakataunga take e whakatika te whakahāweatanga ki te Whakatōhea me te whakamana i te whakataunga take o ō rātou nawe Tiriti kua roa e tāria ana i runga i te āhuatanga tōkeke.

 

Te ruku tātari ā-rohe haere tonu

I waenga i te Hune o 2022 me te Hune 2023, i rongo te Taraipiunara i ngā taunakitanga Kōrero Tuku Iho i roto i ngā nohoanga e whitu i tū ki ngā marae puta noa i te takiwā ruku tātari. I roto i tēnei wā ruku tātari, ka rongo te Taraipiunara i te hītori ā-waha me te taunakitanga o te tangata whenua e pā ana ki te tuakiri ā-iwi me te hītori, ngā heke me ngā tauira nōhanga, te rohe tuku iho me te mana whenua, ngā whanaungatanga me ngā iwi me ngā hapū tata me te taiao me ngā wāhi tapu. 

I roto i te wā e whai ake nei o te ruku tātari, ka rongo te Taraipiunara i ngā kerēme mō ngā takahanga Tiriti a te Karauna he mea whakapae me ngā pānga hāngai ki ngā whānau, ngā hapū, me ngā kaikerēme ā-iwi.

 

Ngā tono tuhinga:

Mō ngā tono tuhinga katoa mō tēnei ruku tātari, īmēra ki: WT_Requests@justice.govt.nz

Ngā tono ruku tātari:

Mō ngā tono katoa e hāngai ana ki te ruku tātari, īmēra:  WT.Registrar@justice.govt.nz

NGĀ TAKE MATUA E AROTAHITIA ANA
Raupatu
Political engagement
Native Land Court

NGĀ TAKUNETANGA E HEKE MAI NEI

23
Hōngo
2024
North-Eastern Bay of Plenty
WAI: 1750
Kaupapa
Judicial Conference
Kaiwhakawā
Doogan
Wāhi
Wellington

INQUIRY TIMELINE

Pipi 2019
Tribunal inquiry initiated
Haki 2021
Tribunal issues Priority Report on the Whakatōhea Settlement Process
Read the report
2022 - 2023
Ngā Kōrero Tuku Iho hearings
Livestream recordings
Hui 2024
Claim hearings
Livestream recordings

Ngā mema o te rōpū

Kaiwhakawā Michael Doogan
Te Mana Whakahaere
Hei pānui atu anō
Dr Robyn Anderson
Mema
Hei pānui atu anō
Prue Kapua
Mema
Hei pānui atu anō
Basil Morrison CNZM JP
Mema
Hei pānui atu anō
Dr Grant Phillipson
Mema*
Hei pānui atu anō
Ahorangi Tom Roa
Mema
Hei pānui atu anō

Ngā pūrongo me ngā pānuitanga

01 Oct 2019
Rahinga: 390KB
01 Oct 2019
Rahinga: 708KB
1 ... 141 142 143 ... 147