Ngā tuhinga kua whakaputaina 18/10/2012

I te rā nei (18 Oketopa 2012) i tukuna e te Rōpu Whakamana i te Tiriti o Waitangi te putanga hukihuki i mua i te whakaputanga o Matua Rautia: Pūrongo mō te Kerēme Kōhanga Reo, tana pūrongo ki te kerēme o te kōhanga reo i whakakonaetia e Te Kōhanga Reo National Trust.

Ka rangona e te Taraipiunara te nohoanga ohotata i roto i te Māehe me te Āperira o 2012, ā, ko Kaiwhakawā Matua Caren Fox te mana whakahaere. Ko ētahi atu mema o te rōpū Taraipiunara ko te Minita me te Pīka o mua, tōna Hōnore Sir Douglas Kidd rātou ko Kihi Ngatai qsm, ko Ron Crosby, ko Tania Simpson.

Ka puta te ruku tātari ohotata i te whakaputanga i te tau 2011 o te pūrongo o te Early Childhood Education Taskforce. Ka kī ngā kaikerēme kāore te rōpū mahi i kōrerorero ki a rātou, i tino whakakinotia tō rātou ingoa e taua pūrongo, ā, mā taua pūrongo me te kaupapahere Kāwanatanga hāngai e whakakino rawa i te kaupapa o te kōhanga reo.

Ka whakarewa hoki ngā kaikerēme i ngā whakapae whānui o te takahi i te Tiriti e pā ana ki te mahinga a te Karauna ki te kōhanga reo i roto i ngā tekau tau e rua kua hipa. Otirā, ka kī rātou i whakawhenumi te Karauna i te kaupapa  o te kōhanga reo ki tana anga mātauranga kōhungahunga tōmua i raro i te Tāhuhu o te Mātauranga, e nanati ana tana mahi waiwai kia whakarauora me te whakatairanga i te reo Māori, me te aha, he roa te whakaheke haere o te maha o ngā tamariki Māori e whai wāhi atu ana ki te rumaki kōhungahunga ki te reo me ngā tikanga Māori.

Ko te otinga o te Taraipiunara kāore i tino whakatuarā te pūnaha mātauranga kōhungahunga a te Karauna, otirā tana ture pūtea, ngā inenga kounga, me te anga waeture, i ngā hiahia tauwhāiti o te kōhanga reo hei taiao mō te whakawhitinga o te reo me te whanaketanga o te whānau. He takahi i ngā mātāpono Tiriti o te houruatanga me te mana tika ēnei mūhore.

E ai ki te Taraipiunara, kāore i tutuki i te Karauna te whakaaetanga houruatanga i whakauruhia i te tau 2003 me Te Kōhanga Reo National Trust. Kua kino iho te hononga i uaua kē i waenga i te Karauna me te tarahiti, me ngā hēmanawatanga i tēnā taha me tēnā taha, i muri iho i te mūhore a te Karauna kia kōrerorero ki te tarahiti mō te pūrongo a te rōpū mahi, he mea hiahia i runga i te ngākau pono i raro i te whakaaetanga houruatanga.

Ka whakaatu te Taraipiunara i tana āwangawanga nui ki te āhuatanga whakaraerae o te reo Māori, he taonga me matapopore moroki te Karauna, engari kāore i tutuki. I whakaaetia te taunakitanga mātanga he ara whaitake te rumaki kōhungahunga hei whakawhiti i te reo me ngā tikanga Māori ki tēnā whakatipuranga me tēnā whakatipuranga. Hei tā te Taraipiunara he waiwai ngā kōhanga reo, e whakakanohitia e te tarahiti hei kaitiaki, kia whakahaumanutia, kia whakarauoratia hoki te reo Māori.

Ko te otinga o te Taraipiunara he tino whakahāweatanga i pā ki ngā kaikerēme hei hua o ngā takahi a te Karauna i ngā mātāpono Tiriti. Ki te Taraipiunara, nā reira i whakataumahatia ai ngā kaikerēme, ā, he nui te tūponotanga e pāngia tonu ai rātou e te tino whakahāweatanga. Nā reira, hei tā te Taraipiunara, i whai kiko te kerēme.

Ka tono te Taraipiunara kia whakaae me te tuku i te whakapāha ōkawa mō ana takahi i te Tiriti. Ka tohutohu te Karauna kia kopou i te kaitohutohu motuhake taupua kia noho ki te Tari o te Pirimia me te Kāhui minita kia whakawhanake i te whakapāpā i waenga i ngā tari Kāwanatanga me te tarahiti me te whakatūturu te ahu whakamua wawe i te whakatatū i ngā take e toe ana. Kei roto i ēnei take te anga pūtea kia toitū te kounga i roto i te whakawhitinga reo; te pou tarāwaho whakarite, arotake tutukinga hoki; te rangahau i te whaitake me ngā putanga akoranga o te tauira kōhanga reo; me ngā mōhiohio mō ngā whānau Māori e pā ana ki ngā painga ā-wetereo, ā-mātauranga hoki o te rumaki reo mā ngā kōhungahunga.

Ka tūtohu hoki te Taraipiunara kia wawe te aro atu ki te hiahia ki te pūtea tāpiri kia taea e ngā kōhanga reo te tautuku ki ngā waeture kōhungahunga hou hei te wā kati ā te tau 2014. E tata ana ki te kotahi hautoru o ngā kōhanga reo, ā, neke atu i te 3,000 tamariki e noho whakamōrea ana kia peia.

Ka tautoko te Taraipiunara i te whakakapinga o te pūrongo Wai 262 o te Taraipiunara, Ko Aotearoa Tēnei, me wawe ngā hōkaitanga kia ora ai te reo. Ka kī hoki te Taraipiunara kia whakarauoratia te reo me mahi tahi ngā hoa houruatanga Tiriti e rua – i ngā mahi whaitake e hiahiatia ana kia whakatutuki i te whāinga tuari o te whakapūmau i te hauora mauroa o te reo hei taonga mā ngāi Māori.

Te Pūrongo mō te Kerēme Kōhanga Reo

Mō ngā pakirehua arapāho, tēnā whakapā atu ki te pokapū arapāho o te Tāhū o te Ture