Mai i te orokohanga mai anō o te ao, i tūhura te tangata i te ao.
E tata ana ki te 200 tau i mua, i te tūhura ngā tāngata nō Piritānia, Ūropi, me Amerika i te ao kia kite i te whenua hei wāhi noho. I hiahia ngā kāwanatanga o aua whenua kia whiwhi ki ētahi atu whenua me te whai mana nui ake puta noa i te ao, ā, i hiahia rātou kia kite i ētahi tāngata hou hei hoa hokohoko. Ina haere ana ngā tāngata nō ēnei whenua ki te whenua hou i hiahia rātou kia panoni i taua whenua kia ōrite ki te wāhi i wehe ai rātou.
I haere mai ētahi kaitūhura nō Piritānia ki Aotearoa, te whenua o te iwi Māori. I hoki atu rātou ki Piritānia, ā, ka kī atu ki te Kāwanatanga o Piritānia he wāhi pai tēnei hei wāhi noho mā te hunga o Piritānia. I te tuatahi he maha ngā kaihopu kēkeno, kaihopu tohorā, mihinare, kaipāmu, kaihokohoko hoki. Tērā ētahi tāngata hoki e tae mai ana i Wīwī, i Amerika hoki. I muri iho, ka whakatenatena te Kāwanatanga o Piritānia i ngā whāmere o Piritānia kia haere mai ki konei. E ai ki te Kāwanatanga o Piritānia he tūāpapa pai i roto i Te Moana-nui-a-Kiwa a Aotearoa mā Piritānia.
He maha ngā whāmere o Piritānia i pūhera i ā rātou pēke me te eke kaipuke kia tīmata i te ao hou ki te whenua kāhore anō rātou kia kite i tāwāhi o te ao. Ko tōna ono marama te roa kia haere mā runga kaipuke i Piritānia ki Aotearoa, ā, he maha ngā wā he makariri te haerenga, kāhore hoki i te hāneanea.
I ētahi wā i mate ngā pakeke me ngā tamariki i roto i ngā āhuatanga kōpā o ngā kaipuke hērā i mua i te taenga ki ngā takutai o tō rātou kāinga hou. Engari, ka haere mai tonu rātou nā te mea i hiahiatia e rātou te ao pai ake i tō rātou ao i Piritānia. He tokomaha rātou i te pōhara, i te matekai hoki i Piritānia.
Tūhononga i waenga i ngāi Māori me Tauiwi
I te tuatahi, he tokomaha ake a ngāi Māori i tauiwi i Aotearoa. I whakawhanaketia ētahi hononga hokohoko pai. Engari he wā tēnei o te panoni nui me te pōkaikaha mō te katoa. He reo hou, he whanonga hou hoki kia māramatia, me te hangarau hou.
I ngā 1820 me ngā 1830, he maha ake ngā tāngata whai i tatū mai, ā, tērā ētahi tohe me ētahi pōhēhētanga i waenga i ngāi Māori me ngā tāngata whai. Nā te mea, ahakoa kei ngāi Māori ngā kawa me ngā tikanga mō Aotearoa, i pōhēhē ētahi tāngata whai kāhore he ture i konei. I mōhio ētahi tāngata whai he tikanga Māori i konei, engari i kōwhiri ki te takahi i aua tikanga. Ina takahia ana ngā huanga kai i kaingākau nuitia e ngā kiritata Māori, ka ahatia e ngāi Māori? Waihoki, i te tohu me te whawhai a ngāi Māori, tētahi ki tētahi, i ētahi wā mēnā me tuku whenua ki ngā tāngata whai, kāhore rānei. Ā, e whawhai ana te Pākehā ki te Pākehā e pā ana ki te whenua.
I whakatau te Kāwanatanga o Piritānia kia tuku i tētahi tangata kia whakatau i ngā raruraru. I te tau 1833 i tuku rātou i a James Busby.
Te Kirimana Tuatahi
I te tau 1835, i whakarite a Busby i tētahi huinga o ngā rangatira o te Tai Tokerau e toru tekau mā whā kia waitohu i tētahi whakapuakitanga, te Whakaputanga o te Rangatiratanga. Ka kī te whakaputanga:
· Ka whaimana tonu ngā iwi i runga i ō rātou whenua me ngā tāngata katoa i noho i reira; ā
· Ka whakahaumaru a Piritānia i a rātou kei tae mai ngā whenua kē ki te whakatuanui i a rātou.
Ka kōwhiri ngā rangatira i tētahi kara hei kara mō Aotearoa.
I muri i te waitohutanga i te tokerau, i haria haeretia te whakaputanga puta noa i Te Ika-a-Māui. I waitohua e Te Wherowhero, he rangatira nō Waikato i tū hei Kīngi Māori ā muri atu. I waitohua hoki e Te Hāpuku, nō Ngāti Kahungunu. E mōhiotia ana he ngākaukino ia ki te Pākehā. Ka whakatau ngā rangatira kia hui tahi ki Waitangi i ia tau hei waihanga ture, tikanga hoki mō ngā whanonga tika mō ngā tāngata katoa e noho ana i Aotearoa, mō te hokohoko hoki. Engari kāhore i puta ēnei hui, tērā pea he nui rawa ngā kaupapa kē mā ngā rangatira.
Te Hoko me te 'Whiwhi' Whenua
I te tau 1838, i tīmata tētahi rōpū nō Piritānia e kīia nei ko te New Zealand Company ki te hoko whenua i ngā iwi ki te hoko atu ki ngā tāngata whai i kawea mai e rātou ki Aotearoa. Ka mahi pērā ki te mahi moni. I te hoko mai, hoko atu i te whenua ētahi atu tāngata whai kia whiwhi moni hoki.
He whakaaro hou ki a ngāi Māori te hoko i te whenua. Pēnei tonu ngā tāngata whai nō Piritānia nō rātou ake te whenua i muri i te hokonga i a ngāi Māori. Ki ētahi Māori e whakaae ana rātou kia noho ngā tāngata whai ki te whenua me te whakamahi i te whenua, engari he whenua Māori tonu mō āke tonu atu. I whakapono ngā hapū me ngā iwi kāhore e taea te whakawehe pūmau i te tangata nō te whenua i whānau mai ai ia. Ka whakamahia pea e tangata kē, engari e kore aua tāngata e eke hei tangata whenua. He pūtake ngā whakaaro rerekē o te hunga nō Piritānia me ngāi Māori ki te whiwhi whenua o ngā raruraru maha.
Kei Inati Te Hokohoko Whenua
Ahakoa i kitea e Busby tērā pea ka hokohoko mai te New Zealand Company i te whenua nui rawa, kāhore e taea e ia te aukati. E whakamōrea ana a Ngāi Māori kia ngaro te nuinga o ō rātou whenua ki te New Zealand Company me ētahi atu tāngata whai. Ka kōrero a Busby ki te Kāwanatanga o Piritānia mō ngā hokonga whenua me ngā whawhai hoki.
I hiahia te Kāwanatanga o Piritānia ki te pātai ki ngā iwi rerekē mēnā e whakaae ana rātou kia waihanga a Piritānia i ngā ture mō te whanonga i Aotearoa me te whakatūturu i whāia e ngā tāngata katoa. I tono rātou i a Captain William Hobson ki Aotearoa hei kāwana ki te pātai ki ngā rangatira Māori mēnā i whakaae ō rātou iwi ki tēnei whakaaro.
