Te Ngaromanga o te Mana
E hāngai ana te mana o ngā rangatira o Te Roroa ki ō rātou āheinga ki te whakahaere i tō rātou rauemi ohaoha matua - te whenua - hei painga mō te iwi. Ka tae ana ki ngā 1920, i ngaro i a rātou te nuinga o ō rātou whenua.
Mahere o nōhanga o Waipoua [GIF, 146 KB]
Ko ētahi o ngā tukunga iho:
· i ngaro te pūtake ohaoha o te iwi;
· i ngaro te āhei ki ngā mahinga kai tuku iho;
· i ngaro te āhei o Te Roroa ki tō rātou pūtake ā-wairua i te ngāherehere kauri o Waipoua;
· i whakamahia kētia te whenua, me te aha, i whakakinotia hauropitia; ā
· ka āhei te hunga tūmatanui te uru ki ngā wāhi tapu, e takahi ana i te āhuatanga tapu o ēnei wāhi.
Te Ao i Waipoua
I te wā i hoko ngā tāngata o Te Roroa i ō rātou whenua, i kawatau rātou ko te utu ko te waihanga rori me ngā kura, ā, ka whakaitia tō rātou noho taratahi. I waihangatia ngā rori ki tuawhenua i waenga i Katui me Waimamaku, ā, ki te pokapū o te Ngāherehere o Waipoua, engari i karohia te nōhanga o Waipoua. E whakaatu nei te mahere kua tāpirihia (taha matau) i te taratahi o tēnei nōhanga.
Kāhore he hiko, he waea, he ratonga pōhi rānei o te nōhanga o Waipoua. Ka haere ngā tāngata ki te pokapū o te ngāherehere kia kohikohi i te mērā me te whakamahi i te waea. Kāhore i whakaratoa te hiko ki te nōhanga kei puta he mōrearea ahi mō te ngāherehere, ā, he hōhā i te wā o te tua rākau. Kāhore i whakaurua he ratonga wai, he pūnaha parakaingaki.
I tuku Te Roroa i te whenua ki te Karauna hei whakatū kura i te tau 1939. Nāwai rā, ka whakatūria tētahi kura, engari i katia ngā kūaha i te hipanga o ētahi tau nā te iti rawa o ngā ākonga.
Ka mutu te tiaki a ngā rata me ngā rata niho i te otinga o te nōhanga o Waipoua i te katinga o te kura iwi taketake i te tau 1956. I muri iho, ka toro atu te rata me te nēhi ki te nōhanga i ia ono wiki.
Ngā Whakamātau a Te Roroa kia Rangona ō Rātou Nawe
Ka hipa ētahi tau i muri iho i ngā hokonga whenua, i te whakatuwheratanga o te whenua e te Karauna hei hoko ki ētahi atu mō te nōhanga, te mahi pāmū, me te ngāherehere, i mōhio Te Roroa kua ngaro ō rātou whenua mō ake tonu atu. Mai i taua wā, i tono rātou kia rangona tō rātou kēhi e te Kāwanatanga, e tono ana kia whakahokia ngā whenua i takunehia kia kaua e hokona. He rerekē ngā urupare a tēnā kāwanatanga, a tēnā kāwanatanga:
· I te wā e ora tonu ana te hunga i hoki i te whenua, kāhore i paku aha te Kāwanatanga.
· I te tau 1908, i tūtohu te kōmihana Stout-Ngata kia huri ētahi wāhi tapu o Te Roroa hei whenua tāpui. Engari kua tūreiti kē i taua wā - kua hokona te nuinga o ngā whenua ki te hunga tūmataiti.
· I te tau 1939, i whakatū te Kāwanatanga i te uiuinga Acheson kia āta titiro ki te hītori o ngā hokonga whenua. Ka whakatau te uiuinga: Ko ngā āhuatanga o tēnei kēhi ... e kaha tangi nei ki te puretumu. Nō rātou ngā whenua tāpui e rua (Manuwhētai me Whāngaiariki), ā, me whakahoki ki a rātou, ahakoa he aha te utu ki te Karauna. Kāhore te Kāwanatanga i aha.
· I te tau 1986, i whakatata Te Roroa ki te rōpū Whakamana i te Tiriti o Waitangi ki te tono kia whakatewhatewhahia te hokonga hē o te poraka o Maunganui. I te tau 1990, i whakatakotohia e rātou he tauākī kerēme e kapi ana i ō rātou nawe katoa.