Te Hiranga o ngā Pūkawa ki Te Ātiawa

 

E toro ana ngā pūkawa hī ika o Te Ātiawa i ngā kiromita 50 ki te 55 o te takutai whakateraki o Taranaki, ā, koinei ngā pūkawa hī ika nui rawa atu o ngā iwi Māori katoa. Ka kōrero ngā waiata me ngā pūrākau o Te Ātiawa mō ngā pūkawa. He mātāpuna e poho kererū ai, e whaimana hoki, ā, he mātāpuna kaimoana hoki. Kei tēnā hapū o Te Ātiawa, kei tēnā hapū o Te Ātiawa he pānga ki ētahi pūkawa motuhake, ā, ka kohikohi te hapū i te kaimoana i ngā pūkawa nōna. Ka kohikohi te tangata i ngā kina, ngā pāua, te kōura, me ētahi atu kaimoana, tae atu ki te hī ika. Kua pērā mō ngā tau maha i mua i te taenga mai o te Pākehā i ngā 1800.

Te Hiranga ā-Ahurea o te Rauemi Kaimoana

He rauemi whaipainga te kaimoana. He rauemi whakahou hoki tēnei, hāunga te pā mai o te aituā ā-tangata, ā-taiao rānei.

He tino hira te kaimoana hei kai Māori, hei wāhanga o te ahurea Māori hoki mō ētahi rautau. Mai i te tīmatanga, i whai rātou i ētahi tikanga kia whāomohia te rauemi mō ngā uri whakaheke.

He uara ā-ahurea, ā-ohaoha tō te kaimoana ki te iwi o Te Ātiawa. He wāhanga nui o te mana o te iwi te whakarato kaimoana ki tētahi hākari mā te manuhiri. Pērā i ngā kōrero a tētahi uri o te iwi i te nohoanga o te Rōpū Whakamana i Te Tiriti o Waitangi: 'he tino uara te mātaitai, he nui ake te uara i tō te mīti - ki te kore tērā, hei aha ngā kai o tā tātou tēpu'.

I ngā wā o mua, he maha ngā ara i tiaki a Te Ātiawa i ō rātou pūkawa:

·         ka hurihuri tā rātou kohikohi i te kaimoana;

·         ka kohikohi rātou i ētahi tūmomo kaimoana i roto i ētahi peka tauwhāiti o te tau;

·         ka karo rātou i te para, i te para tangata rānei e tata ana ki te moana, ki ngā awa iti rānei e uru ana ki te moana;

·         kāhore e whakaaetia ana te hī ika i muri i te matenga ki te moana; ā

·         ka kore rātou e tuaki i te ika, e tango rānei i te anga o te kaimoana i raro i te tohu tai pari.

Ki tā te tirohanga Māori o mua, he tapu te wai. Nā reira, he kaha ake te whakaaro o ngāi Māori i tō ētahi atu ahurea i Aotearoa mō te whakaranu i ngā tūmomo wai rerekē. Ki te parakinotia te wai ki te parakaingaki, ahakoa he para tangata, ahumahi rānei, me kaua e whakaranua ki te mātāpuna kai, ngā wai rānei e whakamahia ana hei horoi, hei kaukau, hei hī ika rānei. Ahakoa i whakatikahia te parakaingaki kia āhei pea te inu, e whakaaro tonutia ana e parakinotia ana ā-ahurea. Ka whakamārama tētahi uri o te iwi ki te Taraipiunara e pēnei ana: "Ki te kai mātou i ngā kai me ngā korakora para tangata, tērā pea he tangata e mōhiotia ana e mātou - he tūmomo whakamanioro tēnei.'

 

Te akomanga e whai mai ana